Fonds général (Ms 1 à 507)

Déplier tous les niveaux

Cote/Cotes extrêmes

Ms 1 à 507

Organisme responsable de l'accès intellectuel

Bibliothèque municipale de Besançon

Présentation du contenu

Voir l'histoire de la conservation dans l'introduction et les appendices

L'accès aux collections patrimoniales est soumis à une autorisation préalable. Toute publication de documents inédits doit être notifiée à l'établissement.

 

Cote/Cotes extrêmes

Ms 233 à 251

Ms 233 - Ivonis Carnotensis de ecclesiasticis sacramentis, Gaufridi Babionis et SS. Augustini et Bernardi sermones

Cote/Cotes extrêmes

Ms 233

Date

Fin du XIIe siècle

Langue des unités documentaires

latin

Type de présentation matérielle et importance matérielle

150 feuillets

Dimensions et unité de dimensions

180 × 120 mm

Historique de la conservation

Boisot, no 135. — 85, F. 19

Collection Enluminures

Notes sur la zone de la description matérielle

Parchemin

Notes sur le contenu

Détail folios :

Fol. 1 « De sacramentis dedicationis Ivonis, Carnotensis episcopi. Quoniam ad dedicationem presentis basilice... » De l'ensemble des sermons d'Ives de Chartres, nous n'avons ici que les huit premiers ; le huitième n'est même transcrit qu'à moitié (fol. 31 vo) : « ...sponsam non sibi, sed sponso »

Fol. 31 vo 18e sermon : « Cum cetere festivitates... »

Cf. Ivonis Carnotensis opera, 1647, p. 259 et seq.

Fol. 32 Lettre d'Ives de Chartres à Pons, abbé de Cluni (fragment) : « Quesivi[t] a parvitate mea... »

Migne, Patr. lat., CLXII, col. 233.

Suivent quatre-vingt-un sermons anonymes, dont la plupart ont déjà été signalés comme étant de Geoffroy Babion.

Fol. 33 « Dicite, pusillanimes, confortamini... Ante adventum Domini, fratres karissimi, in tanta caligine genus humanum totum volvebatur... » Sermon de G. Babion

(Cf. Hauréau, Notices et extraits, t. II, p. 100, et t. V, p. 247.)

Fol. 35 « Sanctam ac desiderabilem, gloriosam ac singularem sollempnitatem, hoc est nativitatem Domini... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 101, et t. V, p. 247.)

Fol. 36 « In Natale Domini. Apparuit benignitas et humanitas Salvatoris... Adquisiverat sibi, fratres karissimi, genus humanum... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 34, t. II, p. 101, et t. V, p. 247.)

Fol. 38 « De S. Staephano (sic), prothomartire. Diligite inimicos vestros... Dominus ac redemptor noster, fratres karissimi, venerat in mundum ex sola dilectione... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 101, et t. V, p. 247.)

Fol. 39 « De S. Johanne evangelista. Vulpes foveas habent... De impietate hominum Dominus ac redemptor noster, fratres karissimi, querimoniam facit... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 102, et t. V, p. 247.)

Fol. 41 « Natalis dominici diem hodie celebramus octavum, in quo puer Jesus a parentibus carnis sue carnale circumcisionis accepit sacramentum... »

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 39.)

Fol. 42 « In die Epiphanie. Cum natus esset Jesus... Cum Creator omnium, fratres karissimi, formam servi pro servis accipiens... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 103, et t. V, p. 247.)

Fol. 43 vo « Legale preceptum fuit quod virga Aaron poneretur in templo, que protulit frondes, florem et fructum. Hec virga beatam Mariam virginem nobis annuntiat... »

Fol. 44 « In dominica die. Cum descendisset Jesus de monte... Quando, fratres karissimi, Christus voluit inter homines habitare... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 103, et t. V, p. 248.)

Fol. 46 « In Purificatione S. Marie. Postquam impleti sunt dies purgationis... Consuetudo, fratres karissimi, erat in veteri lege... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 35, t. II, p. 103, et t. V, p. 248.)

Fol. 48 « De Quadragesima. Audi, Israël, mandata vite... Ammonet Dominus, fratres karissimi, per Jheremiam prophetam, ut audiatis ejus mandata... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 35, et t. V, p. 248.)

Fol. 50 « Si quis diligit me... Unde Psalmista : Furor illis secundum similitudinem serpentis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 104, et t. V, p. 248.)

Fol. 52 « In Quadragesima. Maria, soror Moysi... Ultiones, fratres karissimi, veteris Testamenti ad correctionem hominis illius temporis facte sunt... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 35, et t. V, p. 248.)

Fol. 54 « De eodem. Nolite diligere mundum... Est quidam spiritualis inimicus qui genus humanum excecat... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 83, et t. V, p. 248.)

Fol. 56 « Missus est angelus Gabriel ad Mariam, id est predicator divini ad peccatorem, et concipit Maria Jesum, id est peccator propositum sanctum et bonum desiderium quod est Jesus, id est salvator peccatorum... »

Fol. 57 « Excutere de pulvere, consurge... Audite, filii karissimi, quam dulciter, quam affectuose celestis sponsus... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., ibid.)

Fol. 59 « Noli emulari in malignantibus... Multi sunt in mundo, fratres karissimi, qui cum videant hujus mundi homines florere... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 84, et t. V, p. 248.)

Fol. 61 « Dicite, filie Syon... Mandat vobis rex celestis, fratres karissimi, per Zachariam prophetam, gaudium sui adventus... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 362, et t. II, p. 107.)

Fol. 64 « Ad Palmas. Dominus noster J. Ch., ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est... Satis, fratres karissimi, audivistis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 36, et t. V, p. 248.)

Fol. 65 vo « Alius. Scitote, fratres karissimi, quia vetus homo noster.. Letum nuntium affert nobis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 84, et t. II, p. 109.)

Fol. 67 vo « Item. Ecce odor filii mei... Aggratulatur vobis, fratres, Pater celestis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 36.)

Fol. 69 vo « In Cena Domini... Dominus noster J. Ch., in qua nocte tradebatur, accepit panem et gratias agens fregit... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 37, et t. II, p. 111.)

Fol. 71 vo « Sermo ad penitentes in Cena Domini. Venite, filii, audite me... Audite, fratres karissimi, quam dulci voce, quali affectu revocat nos mitissimus Pater... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 249.)

Fol. 73 vo « Estote imitatores Dei... Admonet vos, fratres karissimi, [Apostolus] ut, sicut filii Dei estis, non a tanto patre degeneretis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 40, t. II, p. 112, et t. V, p. 248.)

Fol. 75 « Alius. Cum intinxisset Dominus panem, dedit Jude Simoni... Satis novit caritas vestra, dilectissimi fratres, quod tota perfectio... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 362, t. II, p. 112, et t. VI, p. 51.)

Fol. 77 vo « Sciens Jesus quod venit ejus hora... Vos satis, fratres, Dei gratia intelligitis que vobis a Domino precipiuntur... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., p. 84, et t. V, p. 248).

Fol. 78 vo « In Parasceve. Popule meus, quid feci tibi ?... Diu, fratres karissimi, toleravit nos Dominus... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 37, et t. V, p. 249.)

Fol. 81 « In Pascha. Paulus apostolus ait : Etenim... Si ergo pascha Christus, pensandum nobis est quid de pascha les... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., ibid.)

Fol. 82 vo « Ad letaniam majorem. Divina Scriptura, fratres karissimi, nos aliquando ad lacrimas, aliquando ad gaudium invitat... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 38, et t. V, p. 250.)

Fol. 83 vo « Augustinus, de S. Helia. Dominus Deus noster nolens aliquem nostrum perire... » — « ...tardius veniet, sed cum venerit, finem non habebit. » De S. Augustin

(Migne, Patr. lat., XLVIII, col. 97-99.)

Fol. 84 vo « De exaltatione S. Grucis. Verbum crucis pereuntibus... Fratres karissimi, quia fidelibus locuturi de misterio crucis sumus... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 40, et t. V, p. 250.)

Fol. 86 « Ad letaniam majorem. Confitemini alterutrum... Cum in aliis, fratres karissimi, diebus, ad confessionem et ad penitentiam debeatis invitari... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 250.)

Fol. 87 vo « De eodem. Quis vestrum habebit amicum... Modo sunt dies, fratres karissimi, Rogationum et orationum et ideo dignum... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 243.)

Fol. 89 « De Ascensione. Elevatus est sol in celum et luna stetit in ordine suo. Hodie, fratres karissimi, est Ascensionis Domini jocunda festivitas... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 38, et t. V, p. 250.)

Fol. 90 vo « Ad Pentecosten. Cum complerentur dies Pentecostes... Congruum est, fratres karissimi, ut, in his diebus, conventum in domo Domini faciatis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. 1, p. 38.)

Fol. 92 « Item de eodem. Verbo Domini celi firmati sunt... Fratres karissimi, scire debetis que et quanta sit sollempnitas ista... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 251.)

Fol. 93 « Abb. c. de Pascha. Ecce vicit leo de tribu Juda, radix, aperire librum, signacula ejus. Septem signacula sunt : temporalis nativitas... » — « ...ut quod hystorice precessit in capite, consequenter etiam credatur fieri moraliter in ejus corpore »

Ce sont les sermons LVII et LVIII de S. Bernard, De diversis, édit. de Mabillon.

Fol. 94 « De S. Johanne. Ubi venit plenitudo temporis... Fratres karissimi, magna dispensatione voluit Deus humanum genus redimere... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I. p. 39.)

Fol. 95 « Ad sacerdotes. Super muros tuos, Jerusalem, constitui custodes... Jerusalem, fratres, super muros cujus Dominus custodes posuisse per prophetam testatur, sancta Ecclesia est... »

Fol. 96 « Item. Ecce ego super pastores... Quam grave sit, fratres magisterii pondus appetere... »

(Cf. Hauréau, id., ibid.)

Fol. 96 vo « Ad clericos. De cunctis hominum generibus, fratres karissimi, tres tantummodo viri perhibentur... »

(Cf. Hauréau, id., ibid.)

Fol. 97 « Ad populum. Sicut ex libro sancti prophete Iezechielis (sic), omnium sanctarum scripturarum summam in tribus tantummodo verbis fraternitati vestre proferimus... »

Fol. 97 vo « Item. Per multas tribulationes, fratres karissimi, sicut dicit Apostolus, oportet nos introire in regnum Dei. Si enim Christum prius oportuit pati et resurgere... »

Fol. 98 « Ad populum. Oportet, fratres karissimi, ut tota mentis intentione inquirere vel intelligere studeamus quare Christiani sumus et quare crucem Christi in fronte portamus... »

Fol. 99 « De divite et camelo. Verba Domini sunt, fratres karissimi, quia dives difficile intrabit in regnum celorum... Mire fortasse videtur et impossibile quod de camelo dicitur... »

Fol. 99 vo « De ecclesia. Osee propheta meretricem accipere jubetur, qui crispando nares et frontem rugando non contradicit, secundum Apostoli dictum... »

Fol. 100 vo « Ad sacerdotes. Agar cum filio ejecta est a Sarra, que Sarra typum gerit Ecclesie, que est mater nostra et eicit umbram et filium ejus, judaicum populum... »

Fol. 101 « Item. Adhuc, inquit Dominus, sedere vos faciam in tabernaculis, sicut in diebus festivitatis. Tabernacula ista Ecclesia est, que fundata in collegio sanctorum... »

Fol. 102 « Duas Moyses tubas de argento constituit, ut ad eorum clangorem populus ad audiendam legem conveniret. Sed quid per tubas, nisi apostolorum principes, Petrum et Paulum, a vero Moyse, Christo, in mundo constitutos intelligimus ?... »

Fol. 102 vo « Abb. c. Quis ascendet in monte Domini ? Ascendit quidem semel Christus corporaliter super altitudinem celorum... »

C'est, avec sept lignes en plus à la fin, le sermon LXI de S. Bernard, De diversis, édit. de Mabillon.

Fol. 103 « Ad sacerdotes. Designavit Dominus... Elegit, fratres karissimi, Dominus in primitiva ecclesia duodecim apostolos... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 247, et t. V. p. 208.)

Fol. 104 vo « Alius. Ve pastoribus qui dispergunt... Audite, fratres, super vos sententiam Domini terribilem, increpantem, comminantem... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 316.)

Fol. 106 « Item. Factum est verbum Domini ad Ezechielem, dicens : Fili hominis... Vos, fratres karissimi, estis pastores Israël, quia fideles in Ecclesia Christi pascere debetis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 244, et t. II, p. 264, et 317.)

Fol. 107 vo « Ad sacerdotes. Deus stetit iu synagoga... Fratres karissimi, cum Dominus noster Jesus Christus, Deus ante secula... »

De G. Babion (?). (Cf. Hauréau, id., t. I, p. 245.)

Fol. 110 « De S. Maria. Ab initio et ante secula creata sum... Quam venerabilis sit, fratres, sollempnitas gloriose virginis Marie, ex verbis ipsius Domini de ea ita dicentis attendere possumus... »

Fol. 110 vo « Ad plebem. Dominus noster det nobis verbum suum proferre recta intentione ad nostram salutem et sic ut vos intelligatis, scire debetis antiquitus fuisse magnam guerram... Perpendamus ergo, fratres, quantas laudes, gratias et munera debeamus Creatori... »

Fol. 111 vo « Ad contemplativos. Ecce quam bonum... Sic aggratulatur, fratres, David propheta fraternitati vestre... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 132.)

Fol. 113 « Alius. Cum egrederetur Loth de Sodomis... Novistis, fratres, quod Loth, nepos Abrahe, inter pessimos, in Sodoma et Gomorra moratus est... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. II, p. 247 et 314.)

Fol. 114 vo « Alius. Legitur, fratres karissimi, quod Jacob duas uxores habuerit... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 40.)

Fol. 116 vo « Ad clericos. In omnibus exhibeamus nosmetipsos, fratres karissimi... Dominus noster per gratiam suam... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 85.)

Fol. 118 « De episcopis et unitate E[c]clesie. Dicit apostolus Paulus : Non est potestas... Audite, fratres, quid apostolus Domini clamat vobis... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. IV, p. 4, et t. V, p. 133.)

Fol. 120 « Ad sacerdotes. Fecit Deus duo magna luminaria... Sic voluit Dominus, fratres, facere creaturas mundi... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 133 et 208).

Fol. 121 « Ad sacerdotes. Valde pertimeo ne commissa mihi plebs fidelium vel reatus mei additamento depereat... »

De G. Babion (?). (Cf. Hauréau, id., t. I, p. 248, et t. V, p. 208.)

Fol. 124 vo « Alius. Dicit Dominus per Jeremiam prophetam : Preparamini... Vos, fratres karissimi, congregati estis in domo Domini... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 246, et t. V, p. 208.)

Fol. 126 vo « Ad sacerdotes. Labia sacerdotis custodiunt scientiam... Audite, fratres karissimi, quantum thesaurum Dominus vobis commisit... »

De G. Babion (?). (Cf. Hauréau, id., t. V, p. 208.)

Fol. 128 « Ad sacerdotes. Designavit Dominus Jesus... Elegit, fratres karissimi, Dominus in primitiva Ecclesia duodecim apostolos... »

Même exorde que pour le sermon du fol. 103 ; seulement le reste du texte diffère. Le texte que nous avons ici est celui que Beaugendre a publié, col. 855 des œuvres d'Hildebert de Lavardin. Mais ce sermon, comme celui du fol. 103, est de G. Babion. (Cf. Hauréau, id., t. I, p. 247.)

Fol. 129 « In dedicatione. Facta sunt encenia... Fratres karissimi, edificavit Salomon templum Domini... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 134 et 208.)

Fol. 131 « Ad contemplativos. Induite vos armatura Dei, ut possitis resistere in die malo et in omnibus perfecti stare : exercitus Dei magni estis ; estote castrorum acies ordinata. Sic enim de talibus ait Salomon... »

Fol. 132 vo « Ad contemplativos. Quesivi dilectum meum... Hec verba, fratres karissimi, sunt Ecclesie contemplative... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 132.)

Fol. 134 « Ad sanctimoniales. Omnis gloria ejus, filie... In hoc versu prophetico, filie dilectissime, gloriam Domine nostre describunt... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 133.)

Fol. 135 « Ad sacerdotes. Homo quidam peregre proficiscens... Hec parabola, fratres karissimi, dicta a Domino... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 86.)

Fol. 136 vo « Alius. Locutus est Dominus ad Moysen, dicens : Homo... Fratres karissimi, timeo quod quosdam vestrum... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., ibid.)

Fol. 138 « Ad sacerdotes. Locutus est Dominus ad Moysen, dicens : Sacerdos... Fratres karissimi, hec omnia que in veteri lege... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 133).

Fol. 139 « In synodo. Posuit Moyses in tabernaculo... Hujus rei figure, o vos sacerdotes, ad vos pertinent... » De G. Babion

(Cf. Not. et extr. des mss., t. XXXI, 2e partie, p. 138, et t. XXXII, 2e partie, p. 145.)

Fol. 140 « Venite, filii, ad me omnes qui laboratis... Audite, fratres karissimi, quantum affectum dilectionis ostendit erga nos Dominus... » De G. Babion

(Cf. id., t. XXXI, 2e partie, p. 140, et t. XXXII, 2e partie, p. 149.)

Fol. 140 vo « Ad populum. Exite, popule meus, de Babylonia... Sunt, fratres karissimi, in mundo duo regna... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, Not. et extr., t. I, p. 34, et t. II, p. 255.)

Fol. 142 « Item. Simile est regnum celorum homini qui seminavit bonum semen in agro suo... Dominus Jesus Christus, fratres karissimi, inter homines habitans et tenebras mundi predicationis sue luce illuminans, sedebat... Seminator ille Christus est... »

Fol. 143 « Item ad populum. Convertimini et agite penitentiam... Audite, fratres, quante misericordie, quante patientie est redemptor noster.. » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. I, p. 246, et t. VI, p. 51.)

Fol. 144 vo « Item. Arborem fici habebat... Dominus et redemptor vester, fratres karissimi, aliquando per similitudines nobis loquitur... »

Fol. 145 vo « De decimis. Filii hominum, usquequo gravi corde... Fratres karissimi, si filii Domini estis, audite patienter correctionem patris... » De G. Babion

(Cf. Not. et extr., t. XXXI, 2e partie, p. 139.)

Fol. 146 vo « Ad populum. Surge qui dormis et exurge a mortuis et illuminabit te Christus. Huc usque, fratres karissimi, satis obdormistis, huc usque pigritati estis, huc usque in volutabro voluptatum vestrarum jacuistis... »

Fol. 147 vo « De vitanda superbia. Diabolus, despectis angelorum legionibus secum socialiter constitutis, ad culmen conatus est... »

De G. Babion (?). (Cf. Hauréau, Not. et. extr., t. I, p. 248.)

Fol. 148 vo « In dedicatione. Inquit Apostolus : Christus dilexit Ecclesiam... Audite, fratres, Paulum apostolum... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 209.)

Fol. 149 vo « Item de eodem. Fundamenta ejus in montibus... Gloriosam, fratres karissimi, civitatem cepit ab inicio mundi Dominus edificare... » De G. Babion

(Cf. Hauréau, id., t. V, p. 134 et 209).

Incomplet de la fin, par suite de la disparition du feuillet qui était probablement le dernier du manuscrit : « ...non vituperat illos Apostolus qui sunt divites, sed qui volunt esse divites, id est qui amant divicias. Unde ait : Qui volunt divites fieri, incidunt in temptationem et desideria multa et noxia que... » (Beaugendre, Hildeberti opera, col. 644.)

Une autre lacune, probablement aussi d'un feuillet, est à signaler entre les fol. 144 et 145.

Au bas du fol. 1, se trouve cette mention de l'un des premiers possesseurs du volume : « Memoriale III, Odonis de Polengeio. »

Sur le premier feuillet de garde, on voit cet ex-libris : « Ce présent livre est pour Huguenin de Pers, clerc et notaire de très hault et puissant seigneur et mon très redoubté seigneur, monseigneur le comte de Nevers et de Rethel, en sa chastellenie de Molins-lez-Angibers, fait et donné le dymenche avant la Nativité Nostre-Dame de l'an mil CCCCLVIII. » Vient ensuite, sur le même feuillet, la signature de Guillaume de Pers.

Sur le dernier feuillet de garde est la mention : « De conventu Dole », laquelle prouve que le volume fut possédé, au XVIe siècle, par les Cordeliers de Dole.

Notes sur l'exemplaire en main

Volume dérelié

Table des matières

  • Initiale ornée - 33 1
  • Initiales filigranées - 33 2